Aplikacja Castles.today jest gotowa dla Ciebie
Zamek w Czersku
Oto twierdza broniąca przeprawy, której już nie ma. Mazowiecka kolegiata, z której pozostały tylko fundamenty. Siedziba potomków królewskich rodów z Anglii i Włoch oraz kandydatów do tronu Polski. Niewiele brakowało, a Czersk mógłby "zamiast" Warszawy być stolicą Polski. - Był wcześniejszą stolicą Mazowsza, przed Warszawą. I, gdyby nie zbieg okoliczności, między innymi odsunięcia się koryta Wisły od Czerska, mógłby zostać stolicą kraju.
Dzięki badaniom archeologicznym dało się ustalić, że najstarsze ślady człowieka na terenie Czerska pochodzą sprzed 2 tys. Lat. W tamtym czasie znajdował się na tych terenach cmentarz popielicowy. Najstarsza, choć krótkotrwała osada istniała między VI a VIII w. Ślady następnej osady pochodzą z IX- X wieku budowano wówczas domy słupowe. Stałe osadnictwo rozpoczęło się w XI stuleciu.
Pierwotne zabudowania o charakterze rezydencjalno- obronnym na szczycie wzgórza zamkowego istniały prawdopodobnie już w XI wieku. Wzniesiony przez Bolesława Szczodrego albo Władysława Hermana gródek posiadał umocnienia drewniano-ziemne konstrukcji izbicowej. Warunki terenowe były wymarzone do wzniesienia fortyfikacji. Wzgórze wcinające się tu w dolinę Wisły kończy się trzema cyplami. Pierwszy gród powstał na południowym, najlepiej się do tego nadającym cyplu, ale po jednym z najazdów Litwinów, którzy spalili gród, następne założenie obronne ograniczało się do wcześniejszego podgrodzia na środkowym cyplu. Południową część wzgórza zajął cmentarz, ale w XIII wieku znów doceniono walory południowego cypla, na którym ponownie powstał gród. (więcej)
Architektura i stan obecny
Zamek wzniesiony został z cegły na fundamentach z kamieni polnych tak zwanych otoczaków. Warownię lokowano na wysokiej, sztucznie usypanej skarpie. Jego układ przestrzenny, oparty na planie dziewięciokąta częściowo miał linię dostosowaną do przebiegu średniowiecznych ziemnych wałów, w znacznej jednak części regularną. Obwód murów składał się z odcinków prostych, przy czym dwa najdłuższe, wschodni- 50 metrów, i zachodni- 40, biegły niemal równolegle, ciąg północny, liczący 38 metrów, był względem nich prostopadły. Wysokość owych murów sięgała 8 metrów, a szerokość miejscami przekraczała 1,8 metra. W skład zamku wchodziły dwie okrągłe wieże, baszta bramna, kaplica oraz dwa murowane budynki. Od północy wznosił się, zajmując całą długość kurtyny, tzw. Wielki Dom. Była to najprawdopodobniej konstrukcja jednopiętrowa o szerokości około 10 i długości przeszło 17 metrów, w której centralne miejsce zajmowały reprezentacyjne komnaty księcia. W południowej części dziedzińca usytuowany był drugi, mniejszy budynek o nieznanym przeznaczeniu. Wewnątrz obwodu, w centrum założenia stał XII- wieczny kościół św. Piotra, pełniący później funkcję kolegiaty. Wjazd do zamku wiódł od północnego-wschodu przez dwa drewniane, opuszczane przy pomocy łańcuchów, zwodzone mosty: szerszy dla koni do bramy i wąski dla pieszych do furty. Całość otoczono fosą.
Zamek posiadał trzy wieże, które w początkowym okresie jego funkcjonowania miały prawdopodobnie tę samą wysokość, co mury obwodowe. Usytuowana w północno-wschodniej części założenia czworokątna wieża pełniła funkcję baszty bramnej. Miała ona wysokość 22 metry i plan oparty na rzucie zbliżonym do kwadratu o boku około 8,5 metra. Owa baszta podzielona była na cztery kondygnacje, przy czym dostęp do jej wnętrza wiódł drewnianymi schodkami bezpośrednio na pierwsze piętro, gdzie mieściło się pomieszczenie dla straży, wyjście na ganki i izba wrotnego z kołowrotami do obsługi mostów zwodzonych. Piętro drugie obejmowało komnatę ogrzewaną kominkiem, która przypuszczalnie służyła za mieszkanie zarządcy zamku - obok komnaty zlokalizowano nadwieszony na dwóch belkach drewniany wykusz ustępowy, prywatną latrynę burgrabiego. Kondygnacja ostatnia pełniła funkcję obronną, o czym świadczy 12 okienek strzelniczych, po 3 na każdej ze ścian wieży. Zapewne za czasów królowej Bony dobudowano piątą kondygnację w postaci drewnianych hurydycji, umożliwiających rażenie przeciwnika znajdującego się w bliskości bramy wprost z góry przy pomocy kamieni, wrzątku i in., choć przyjmuje się, że tutaj powstały one jedynie na zasadzie symbolu, mającego na celu podkreślenie reprezentacyjnego charakteru zamku. Ponadto baszta wyposażona była w dwa otwory przelotowe: ostrołukową bramę dla wozów i koni oraz furtę dla pieszych. Wspomniane otwory nie posiadały brony (kraty); ubezpieczały je ruchome fragmenty mostów zwodzonych, które w pozycji podniesionej broniły dostępu na dziedziniec.
Na południowo-wschodnim krańcu założenia obronnego znajduje się okrągła wieża południowa, zwana tu więzienną. Była to najwyższa budowla na zamku, mierzyła ok. 24 metry wysokości, a grubość jej murów w przyziemiu przekraczała 2 metry. Jak sama nazwa wskazuje, spełniała ona ważną funkcję książęcego lochu, zlokalizowanego w najniższej kondygnacji, 10 metrów poniżej poziomu otworu komunikacyjnego, przez który spuszczano więźniów i transportowano im żywność. Aby uniemożliwić trzymanym tam nieszczęśnikom ucieczkę, posadzkę wieży wykonano z potężnych głazów, zabezpieczających od dokonania podkopu. Nieznane jest przeznaczenie wyższych pięter owej budowli, prawie na pewno nie służyły one jednak celom mieszkalnym. Wieża więzienna posiadała raczej kiepskie znaczenie obronne, nie miała blanków ani hurydycji, i choć na jej najwyższej kondygnacji znajdowały się okienka strzelnicze, to szerokość murów uniemożliwiała ich skuteczne wykorzystanie. Współcześnie w połowie wysokości wieży przebito galeryjkę z murowanym pomostem, skąd zajrzeć można w mroczne wnętrze zimnego lochu. Usytuowana po zewnętrznej stronie muru obwodowego trzecia wieża, tzw. zachodnia liczyła 16,5 metra wysokości i około 9 metrów średnicy. W swym pierwotnym układzie posiadała właściwie tylko jedno pomieszczenie, pod którym znajdował się loszek dostępny przez klapę w podłodze. Przypuszczalnie w wieży tej mieścił się arsenał, a w czasach późniejszych archiwum.
Współcześnie zamek w Czersku to niezwykle malownicza, wolna od tłumów turystów ruina. Z potężnej niegdyś twierdzy zachowały się wszystkie trzy wieże, wysokie na 6 metrów mury kurtyny północnej oraz wschodniej, a także XVIII-wieczny ceglany most. Nie istnieje już niestety południowo-zachodnia część muru obwodowego, z którego przetrwały jedynie fundamenty. Obiekt jest dostępny dla zwiedzających. Nie ma tutaj wprawdzie żadnej, stałej, ekspozycji muzealnej,jednak organizowane żywe lekcje historii, spotkania z historią i lekcje muzealne. Dodatkową atrakcją jest punkt widokowy na wieży więziennej, skąd podziwiać można uroki mazowieckich łąk i sadów. Na obszernym dziedzińcu od czasu do czasu organizowane są pokazy walk rycerskich.
Opracowanie: Wojciech Zabielski
